مسائل نیروی انسانی متخصص؛ چالشهای تحصیلی، کار و اشتغال به روایت دانشآموختگان دکتری
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایرانمحمد توکل 1 * , اختر شیری 2 , سعید سمنانیان 3
1 - استاد گروه علمی جامعهشناسی، دانشگاه تهران، ایران
2 - دکتری جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران، پژوهشگر و مدرس دانشگاه، ایران
3 - استاد گروه فیزیولوژی، دانشگاه تربیت مدرس، ایران
کلید واژه: دانشآموختگان دکتری, کیفیت, رضایت, مهاجرت, اشتغال,
چکیده مقاله :
این پژوهش با هدف شناسایی چالشهای دانشآموختگان مقطع دکتری به ویژه در حوزۀ اشتغال تعریف شد و همچنین مسائل متعدد مرتبط با آموزش، پژوهش، امکانات و انتظارات در دوران تحصیل، پس از تحصیل و اشتغال آنها را مورد کاوش قرار داد. رويكرد نظري در تحليل دادهها، رويكردي مرتوني است. جمعیت آماری این مطالعه، فارغالتحصیلان شانزده دانشگاه برتر کشور را شامل میشد که از سال 1393 تا 1398 فارغ التحصیل شده بودند. تعداد کل فارغ-التحصیلان دکتری این پنج سال، بالغ بر 16069 نفر بود که رایانامه 12434 نفر قابل دسترس گردید و پرسشنامههاي الكترونيك به رایانامه آنان ارسال شد. یکی از یافته های مهم این است که از لحاظ بازار کار، دانشگاهها بیشترین مصرفکنندۀ نیروی انسانی متخصص با درجۀ دکترا هستند و بخشهای دیگر اقتصادی، صنعتی و خدماتی، پذیرای کافی برای نيروي انساني با سطح بالای تخصصی نیستند. در زمینه اشتغال، فارغ التحصیلان زن مقطع دکتری، فاصله قابل توجهی در یافتن اشتغال از مردان دارای این مدرک داشتهاند (%54 در مقابل 79%)، به ویژه برای شغلهای دولتی (%59 در مقابل 69%). در مقولۀ مهم رضایت از کار، ابراز گسترده پاسخگویان - هم زنان و هم مردان شاغل با مدرک دکترا - از کافی نبودن حقوق و مزایای شغلی وجود داشت (بیش از 75% پاسخگویان). اما نکته هشداردهنده و مهمتر این بود که بیش از 70% از دارندگان مدرک دکتری، تمایل به مهاجرت به خارج از کشور داشتهاند.
The aim of this research was to identify the challenges faced by the PhD graduates, specifically in the areas of work and occupation, as well as the related problems of their education, research, possibilities, and expectations during and after university study. The theoretical approach in this research was Mertonian, and the statistical population consisted of those who graduated from 16 superior universities in Iran between 2014to2019. They were 16069 out of which 12434 were available through email and received our e-questionnaire. One of the important findings of this survey was that at the job market level the universities were the bigger consumer of PhD holders, employing them more than other sectors such as economic, industry and services. Moreover, female graduates in compare to male had fewer opportunities for employment (54% versus 79%). The respondents complained about salary and job privileges and expressed their inclination to immigrate to other countries (more than 70%).
اعلامی، فرنوش و دیگران (۱۳۹۸) «از انتظار تا واقعیت، تحلیل شکاف کیفیت خدمات آموزشی و پژوهشی از دیدگاه دانشجویان دانشگاه-های دولتی شهر تهران»، مدیریت و برنامهریزی در نظامهای آموزشی، دوره دوازدهم، شماره ۲ (۲۳ پیاپی)، پاییز و زمستان، صص ۳۱۸-329.
توکل، محمد (۱۳۹۸) جامعهشناسی علم، چاپ سوم، تهران، جامعهشناسان.
رومر، مایکل و دیگران (۱۳۹۱) اقتصاد توسعه، ترجمه غلامرضا آزاد، تهران، نشرنی.
سلیمی، جمال و دیگران (۱۳۹۸) «چالشهای نوظهور آموزش عالی ایران و ارائه الگوی مفهومی؛ یک مطالعه گراندد تئوری»، مدیریت و برنامهریزی در نظامهای آموزشی، دوره دوازدهم، شماره ۲ (۲۳ پیاپی)، پاییز و زمستان، صص 127-۱۵۶.
شعبانیزنگنه، فاطمه و دیگران (۱۳۹۹) «طراحی الگویی جهت ارزیابی کیفیت مبتنی بر توسعه کارآفرینی دانشگاهی»، فصلنامه پژوهش در نظامهای آموزشی، دوره چهاردهم، شماره ۵۰، پاییز، صص ۱۶۳-189.
شکوری، علی و محدثه بهادری (۱۳۹۸) «چالش¬های شاغلین دارای مشاغل غیر مرتبط با رشته تحصیلی»، بررسي مسائل اجتماعي ايران، دوره دهم، شماره دوم، پايیز و زمستان، صص ۲28-۲44.
غلامی، محسن (۱۳۹۹) «بررسی عوامل کلان تأثیرگذار بر ارتباط متقابل علم و صنعت و ارزیابی وضعیت ایران»، مجله جامعهشناسی ایران، دوره بیست¬ویکم، شماره ۲، تابستان، صص 32-۶۶.
فاطمیامین، زینب و علی یوسفی (۱۳۹۹) «فرایندهای نهادی خروج نخبگان از کشور (تحلیل فرایندی درک نخبگان استان خراسان رضوی از خروج نخبگان از کشور)»، بررسي مسائل اجتماعي ايران، دوره يازدهم، شماره اول، بهار و تابستان، صص7-۳۶.
کرمی، محمدرضا و دیگران (۱۳۹۷) «شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر بر تقاضای اجتماعی آموزش عالی (مورد مطالعه: دانشجویان تحصیلات تکمیلی پردیس دانشکده‌های فنی دانشگاه تهران)»، نامه آموزش عالی، دوره یازدهم، شماره 41، خرداد، صص 35-۵۸.
کریمی، جلیل و دیگران (۱۳۹۸) «سیطره نظام بازار بر نظام آموزش عالی ایران»، مطالعات جامعهشناختی، دوره بیست¬وششم، شماره یک، بهار و تابستان، صص 9-۳۸.
مرکز آمار ایران (۱۳۹۹) سایت پژوهشکده آمار (www.https://srtc.ac.ir).
مهدیزاده، منصوره و محمد توکل (۱۳۹۸) «عوامل و پیامدهای جامعهشناختی تقاضای اجتماعی برای تحصیل در دوره دکتری در دهه اخیر در ایران»، فصلنامه پژوهش در نظامهای آموزشی، دوره سیزدهم، شماره ۴۵، تابستان، صص 7-۲۵.
ودادهیر، ابوعلی و سمیه اشراقی (۱۳۹۸) «گرایش به مهاجرت به خارج در جامعه پزشکی ایران؛ مطالعهای کیفی»، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، دوره بیست¬وپنجم، شماره ۲، صص 23-۴۲.
AMAC etc (2021) Job Satisfaction of PhD Holders, www.amacad.org, www.dati.istat.it, www.biblio.ugent.be. Atsushi, Seike (2016) The Rol of Universities and Social Needs in Times of Great Change (chapter) (www.glion.org).
Boeri, Tito et al (2012) Brain Drain and Brain Gain; the global competition to attract high-skilled migrants(ed), Oxford University Press.
De Gre, Gerard (2012) Science as a Social Institution, CH Page.
Dierickk, Lucas (2020) A Comparative Study of PhD Holders' Sector of Employment, University of Gent (www.lib..ugent.be).
ESF (2017) Career Tracking Survey of Doctorate Holders, Project Report, ESF(www.esf.org).
Harvard (2022) Project Zero Harvard University, www.pz.harvard.edu.
Leysinger, Claudine (2020) Tracking the Careers of Doctorate Holders, EAU-CDE, Council for Doctoral Education.
Merton, Robert (1973) Sociology of Science, University of Chicago Press.
NORC (2019) Progress and Pitfalls in Tracking US Doctoral Career Path, University of Chicago (www.reports.norc.org).
Reithmeier, Reinhart (2019) The 10000 PhDs Project at the University of Toronto, www.journals.plus.org.
Tavakol, Mohamed (2012) Brain Drain; Problms and Solutions, J Islamic Perspective, no 8.