آسیب‌شناسی ازدواج اروتیک (موردمطالعه: زنان متقاضی طلاق در شهر تهران)
محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی و آسیب‌های مرتبط با زنان و خانواده
سارا تهمنش
1
(دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مطالعات زنان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات)
باقر ساروخانی
2
(استاد گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه علوم و تحقیقات تهران)
اکبر تهمنش
3
(دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال)
کلید واژه: پایداری خانواده, ازدواج اروتیک, طلاق, فردگرایی و آسیب‌شناسی همسرگزینی اروتیک,
چکیده مقاله :
همسرگزینی و ازدواج اروتیک، یکی از شیوه‌های همسرگزینی است که با تغییرات اجتماعی و تغییر کارکردهای خانواده در حال افزایش است. در چنین شیوه‌ای، بدن و سرمایۀ بدنی مورد توجه بوده، همسران بر اساس جذابیت های مربوطه وارد بازار ازدواج می‌شوند. داده‌های آماری نشان می‌دهد که طی دهه‌های اخیر، میزان مشارکت والدین در فرایند انتخاب همسر و همسرگزینی کاهش یافته است. به نظر می‌رسد که تغییرات فرهنگی اجتماعی و اشاعۀ الگوهای جدید همسرگزینی و به ویژه فردگرایی از علل این تغییرات است. هدف اصلی مقالۀ حاضر، آسیب‌شناسی شیوۀ همسرگزینی بر اساس ظاهر و علاقۀ فردی (ازدواج اروتیک) بر ناپایداری خانواده با تأکید بر عوامل فرهنگی- اجتماعی است. نظریۀ کارکردگرایی ساختاری، رابطۀ ناب گیدنز و نظریۀ نوسازی، تبیین‌کننده مدل نظری تحقیق است. این مطالعه با روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته به مصاحبه با 180 نفر زن نمونه متقاضیان طلاق پرداخته که به شیوۀ اروتیک ازدواج کرده و در سه ماهه چهارم سال 1400 به مجتمع قضایی خانواده شماره 2 تهران مراجعه کرده بودند و به این ترتیب به جمع آوری داده پرداخت. یافته‌ها نشان می‌دهد که 86% از پاسخگویان در سه سال اول زندگی مشترک دریافتند که قادر به ادامۀ آن نیستند. 41.7% هنگام ازدواج اصلاً با والدین مشورت نکرده و بر اساس تصمیم های فردی و بدون مشورت با دیگران به همسرگزینی پرداخته اند. بیش از نیمی از پاسخگویان (52%) در نخستین سال پس از ازدواج به جدایی و طلاق می‌اندیشیدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ماهیت ازدواج اروتیک به همراه افزایش فردگرایی و کاهش اقتدار والدین و مدرنیته از مهم ترین عوامل ناپایداری آن است. به نظر می‌رسد که با تداوم تغییرات اجتماعی و فردی، جامعۀ ایران در آینده با افزایش ناپایداری خانواده مواجه باشد.
Erotic courtship and marriage as a type of mate selection increasing due to social changes and change in family functions. In this type of mate selection attention focused on body and physical capital and accordingly spouses enter to marriage market. Statistical data indicates parents’ role decrease in mate selection processes. It seems that socio- cultural changes and diffusion of new marriage patterns, as well as individualism caused such variation. The main objective of present article is to pathology of erotic courtship and marriage on family instability with emphasis on socio- cultural elements. The structural functionalism theory, Gidden’s pure relationship and modernization theory explain the theoretical model of research. Survey method applied for data collection. A sample of 180 female divorce applicants whom had erotic mate selection referring to Family Judicial Complex No. 2 in Tehran in the fourth quarter of the year 1400 (2021-2022) interviewed. Finding indicate 86% of respondents, realized that they could not continue it as soon as first three years of common life. 41.7% without consulting parents or any other person and based on individual decision get married. The findings show that the most important factors of family instability are nature of erotic marriage along with increasing individualism and decreasing parental authority as well as modernity. It seems that with the continuation of social and individual changes, Iranian society will face an increase in family instability in the future.
آزادارمکی، تقی (1386) فرآیند تغییر نسلی؛ بررسی فراتحلیل در ایران، پژوهش جوانان، فرهنگ و جامعه، دوره 1، ش 1، بهار و تابستان، صص 68-41.
باستانی، سوسن و محمود گلزاری و شهره روشنی (1390) پیامدهای طلاق عاطفی و استراتژی‌های مواجهه با آن، خانواده پژوهی، ش 26، تابستان، صص 257-241.
بلالی، اسماعیل و دیگران (1398) «جامعه¬پذیری و طلاق، بررسی پدیدۀ طلاق با رویکرد فرایندی»، مجله تحقیقات کیفی در علوم سلامت، دوره 8، ش 1، صص 56-44.
بشیریه، حسین (1400) از اینجا تا ناکجا، دیباچه‌ای بر آسیب‌شناسی سیاسی، تهران، نشرنی.
تاج¬آبادی فراهانی، محمد و دیگران (1399) «تبیین جامعه¬شناختی تأثیر سرمایۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در بین زوجین ساکن در تهران»، برنامه¬ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، سال یازدهم، شماره 44، پاییز، صص 192-161.
تبرایی، رامین و دیگران (۱۳۹۵) دانستنی‌های ازدواج سالم، تهران، پارسای سلامت.
ثناگویی¬زاده، محمد (1400) شناسایی عوامل مرتبط با پایداری ازدواج در مطالعات ایرانی سال (۱۳۸۸-۱۳۹۸)، فصلنامه سیاست-گذاری عمومی، دوره هفتم، شماره ۳، پاییز، صص 277-261.
جنادله، علی و مریم رهنما (1393) «دگرگونی در الگوی متعارف خانواد، ایرانی، تحلیل ثانویۀ داده‌های ملی»، خانواده¬پژوهی، سال دهم، شماره 39، پاییز، صص 296-277.
جهانی دولت¬آباد، اسماعیل (1397) «بررسی میزان انطباق واقعیت روابط زناشویی در ایران با مفهوم رابطه ناب گیدنز»، مطالعات خانواده، دوره ششم، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 58-25.
درخش، علی و خالد اصلانی و امین کرایی (1397) شناسایی عوامل ازدواج موفق یک پژوهش کیفی مطالعه نظریه داده بنیاد، مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، دوره 17، شماره 42 ، اسفند 1397، صص 215-236.
زارع، بیژن و حسن سراج زاده و کرم حبیب‌پور گتابی و جواد مداحی (1399) زیست مجردی جوانان: مسئله‌ای اجتماعی- فرهنگی (رویکردی تحلیلی مبتنی بر آرای ژان بودریار و ریچارد سِنِت)، دوفصلنامه مسائل اجتماعی ایران، دوره 11، ش 2، صص 97-123.
ساروخانی، باقر (۱۳۷۵) مقدمه‌ای بر جامعه¬شناسی خانواده، سروش، تهران.
------------ (۱۳۹۸) طلاق، پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل اجتماعی آن، تهران، دانشگاه تهران.
ساروخانی، باقر و مریم مقربیان (1390) تجددگرایی و همسرگزینی تحقیقی مقایسه ای در بین زنان مناطق 1 و 11 شهر تهران، مطالعات فرهنگ- ارتباطات، 12(15 (مسلسل 47))، صص 43-75.
شعبانی، الهه و دیگران (1401) «بررسی جامعه¬شناختی تأثیر شیوه‌های همسرگزینی»، پژوهشنامه زنان، دوره 13، پیاپی 41، آذر، صص 113- 150.
قاسمی، علیرضا و باقر ساروخانی (1392) عوامل مرتبط با طلاق در زوجین متقاضی طلاق توافقی شهرستان کرمانشاه، تغییرات اجتماعی فرهنگی، دوره 10، ش 4، زمستان، صص 69-87.
قائمی اصل، مهدی و دیگران (1398) «بررسی تأثیر کوتاه¬مدت و بلندمدت متغیرهای اقتصادی بر روند ازدواج و طلاق در ایران با تأکید بر کانال‌های کنترلی جنسی و آموزشی»، زن در توسعه و سیاست، دوره هفدهم، شماره ۳، پاییز، صص 487- 511.
عیسی‌نژاد، امید و شهین هوشمند (1397) بررسی ساختار عاملی، روایی و پایایی پرسشنامه ملاک‌های انتخاب همسر (MSCI) در نمونه ایرانی، خانواده پژوهی، ش 14، پیاپی55 ، صص 327-344.
کرمانی، مهدی و احمدرضا اصغرپور ماسوله و زهرا برادران کاشانی (1397) همسرگزینی دختران جوان: کشاکش فردیت در برابر ارزش‌های سنتی، خانواده پژوهی، ش 14، پیاپی 55، صص 303-326.
کلدی، علیرضا و مریم غفوریان قالیباف (1387) «بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر معیارهای همسرگزینی»، جامعه¬شناسی معاصر، سال اول، شماره 1، زمستان، صص 155-172.
محسنی، منوچهر (۱۳۶۸) مقدمات جامعه¬شناسی، دیبا.
تهران.
محمودیان، حسین و دیگران (1394) «ازدواج خویشاوندی، تفاوت¬های بین نسلی و عوامل پشتیبان در آن در کرمانشاه»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره چهارم، شماره، صص 145- 166.
موسوی، مهری سادات (1395) «بازنمایی طلاق توافقی»، خانواده¬پژوهی، سال دوازدهم، شماره 46، تابستان، صص 287- 304.
میرزایی، عزت الله و دیگران (1400) «جهانی شدن فرهنگی و فضاهای همسرگزینی (مطالعه موردی: دختران تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی شهر تهران)»، پژوهش‌های مشاوره، دوره 20، شماره 79، پاییز، صص 84-109.
هاشمی، سید ضیا و دیگران (1393) «بررسی تجربی دو نظریه رقیب همسرگزینی در ایران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی ایران، دوره هفتم، شماره 4، زمستان، صص 157-187.
پورمحمد، رعنا و علی رجبلو و آرش حیدری و فاطمه صادقی (1399) «زنانگی اروتیک برساختی تاریخی»، مجله جامعه¬شناسی ایران، دوره بیست¬ویکم، شماره 3، پاییز، صص 129- 147.
وظیفه¬شناس، فاطمه و دیگران (1399) «برساخت زیبایی بدن زنانه»، زن در توسعه و سیاست، دوره هجدهم، شماره 2، تابستان، صص 173-193.
نازک¬تبار، حسین و دیگران (1394) «تحلیلی بر نوسازی و کارکرد خانواده در استان مازندران»، مطالعات زن و خانواده، دوره سوم، شماره 2، پاییز و زمستان، صص 121-149.
Overbeek, Geertjan; Nelemans, Stefanie A.; Karremans, Johan & Rutger C. M. E. Engels (2013) The Malleability of Mate Selection in Speed-Dating Events, Arch Sex Behav, 42:1163–1171.
Hakim, Catherine (2010) Erotic Capital, European Sociological Review VOL 26 No 5.
Walther, Luciana; Schouten, John W. (2015) Next stop pleasure town identity transformation and women’s erotic consumption, Journal of Business Research.
https://www.sabteahval.ir/avej/Page.aspx?mId=49826&ID=3272&Page=Magazines/SquareshowMagazine.
فصلنامه علمي «پژوهش مسائل اجتماعی ایران»
شماره ششم، زمستان 1401: 93-65
تاريخ دريافت: 07/03/1402
تاريخ پذيرش: 04/04/1402
نوع مقاله: پژوهشی
آسیب‌شناسی ازدواج اروتیک
(موردمطالعه: زنان متقاضی طلاق در شهر تهران)
سارا تهمنش1
باقر ساروخانی 2
اکبر تهمنش 3
چکیده
همسرگزینی و ازدواج اروتیک، یکی از شیوه‌های همسرگزینی است که با تغییرات اجتماعی و تغییر کارکردهای خانواده در حال افزایش است. در چنین شیوه‌ای، بدن و سرمایۀ بدنی مورد توجه بوده، همسران بر اساس جذابیتهای مربوطه وارد بازار ازدواج می‌شوند. داده‌های آماری نشان می‌دهد که طی دهه‌های اخیر، میزان مشارکت والدین در فرایند انتخاب همسر و همسرگزینی کاهش یافته است. به نظر می‌رسد که تغییرات فرهنگی اجتماعی و اشاعۀ الگوهای جدید همسرگزینی و بهویژه فردگرایی از علل این تغییرات است. هدف اصلی مقالۀ حاضر، آسیب‌شناسی شیوۀ همسرگزینی بر اساس ظاهر و علاقۀ فردی (ازدواج اروتیک) بر ناپایداری خانواده با تأکید بر عوامل فرهنگی- اجتماعی است. نظریۀ کارکردگرایی ساختاری، رابطۀ ناب گیدنز و نظریۀ نوسازی، تبیین‌کننده مدل نظری تحقیق است. این مطالعه با روش پیمایش و با استفاده از ابزار پرسشنامه محققساخته به مصاحبه با 180 نفر زن نمونه متقاضیان طلاق پرداخته که به شیوۀ اروتیک ازدواج کرده و در سهماهه چهارم سال 1400 به مجتمع قضایی خانواده شماره 2 تهران مراجعه کرده بودند و به این ترتیب به جمعآوری داده پرداخت. یافته‌ها نشان می‌دهد که 86% از پاسخگویان در سه سال اول زندگی مشترک دریافتند که قادر به ادامۀ آن نیستند. 41.7% هنگام ازدواج اصلاً با والدین مشورت نکرده و بر اساس تصمیمهای فردی و بدون مشورت با دیگران به همسرگزینی پرداختهاند. بیش از نیمی از پاسخگویان (52%) در نخستین سال پس از ازدواج به جدایی و طلاق می‌اندیشیدند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ماهیت ازدواج اروتیک به همراه افزایش فردگرایی و کاهش اقتدار والدین و مدرنیته از مهمترین عوامل ناپایداری آن است. به نظر می‌رسد که با تداوم تغییرات اجتماعی و فردی، جامعۀ ایران در آینده با افزایش ناپایداری خانواده مواجه باشد.
واژه‌هاي کلیدی: پایداری خانواده، ازدواج اروتیک، طلاق، فردگرایی و آسیب‌شناسی همسرگزینی اروتیک.
مقدمه
آسیب‌های اجتماعی و روند افزایشی آن، نگرانی‌هایی را در کشور ایجاد کرده است. یکی از آسیب‌های اجتماعی که زمینهساز بسیاری از معضلات و آسیب‌های دیگر محسوب می‌شود، طلاق و فروپاشی خانواده است. طلاق، پدیده‌ای چندبعدی و چندعلتی است (ر.ک: منادی، 1383؛ به نقل از بلالی و دیگران، 1398) که برخی از علل آن به مراحل آغازین و چگونگی تشکیل خانواده مربوط می‌شود. پیوندهای زناشویی و تشکیل خانواده در ایران به طور سنتی در گذشته تا اندازه‌ای اهمیت داشت که به جز والدین، شبکۀ خویشاوندی نیز نقش مهمی در همسرگزینی فرزندان و جوانان ایفا می‌کردند (ر.ک: Singh Das, 1991؛ Touba, 1978؛ ساروخانی و مقربیان، 1390). امروزه این نقش با چالش‌هایی همراه شده است. در عصر حاضر و در جامعۀ مدرن، بیشتر ازدواج‌ها با اهداف شخصی صورت می‌گیرد (هاشمی و دیگران، 1393: 159).
توجه به ظاهر و جذابیت ظاهری، سبب شده بدن انسان موضوعی مهم برای مطالعه شود و سرمایۀ بدن به عنوان یکی از معیارهای انتخاب همسر مورد توجه و عشق اروتیک4 در پیوند با همسرگزینی و تشکیل خانواده مطرح شده است. همسرگزینی و ازدواج اروتیک را می‌توان «ازدواج تابع جسم و ظواهر» تعریف کرد. در چنین ازدواجهایی، به هنگام همسرگزینی، توجه به ظواهر جسمی و فیزیکی، جایگزین داوری اندیشه و خرد می‌شود. از آنجا که پدیدۀ ظواهر جسمی، فرسایش زودرس دارد، اغلب در کوتاهمدت چنین ازدواجهایی محتوم به فروپاشی هستند؛ زیرا با زندگی مشترک آرامآرام ذهن بر ظاهر قالب می‌شود؛ همان همسری که برحسب زیبایی‌های جسمانی و سرمایۀ بدن برگزیده شده، هنگامی که زیر یک سقف قرار گرفتند و اندیشه‌ها و خواسته‌های نادرست (متعارض) از طرف مقابل ساطع شد، ابعاد دیگر شخصیت فرد ظهور و بروز یافته و تبدیل به موجودی ناخوشایند و زشت می‌گردد. در این وضعیت، نظام زناشویی به بحران کشیده می‌شود. بنابراین محتمل است نوع همسرگزینی بر پایداری خانواده و پیوند زناشویی تأثیرگذار باشد. به دلیل رخداد تحولات گسترده در جامعۀ مدرن، محققان بر این باورند که نهاد خانواده در دوران تسلط فرهنگ مدرن بر جهان معاصر، دچار چالش‌های جدی شده است (زارع و دیگران، 1399: 98). فردگرایی در حوزه‌های مختلف زندگی بشر از جمله همسرگزینی سایه افکنده است. همسرگزینی و ازدواج اروتیک، یکی از پیامدهای فردگرایی و معمولاً این مبنا برای ازدواج سبب کژکارکردی خانواده بوده، رابطه‌ای موقت و ناپایدار را به دنبال دارد.
چهار ویژگی را می‌توان برای همسرگزینی و ازدواج اروتیک نام برد. نخست نقش نداشتن (نقش بسیار محدود) خانوادۀ مبدأ در همسرگزینی و فردی شدن ازدواج؛ در چنین وضعیتی فرد، محور اصلی است و نقشی بیبدیل در انتخاب همسر ایفا نموده، از راهنمایی و مشاورۀ خانواده استفاده نمی‌کند (به ندرت استفاده می‌کند). از آنجا که انتخاب بر اساس علاقۀ فرد و بدون در نظر گرفتن نظرهای خانواده است، در زمان بروز مشکل، حمایت خانوادۀ مبدأ برای پایداری ازدواج به حداقل می‌رسد (ارائه نمی‌شود). دومین ویژگی، انتخاب همسر بر اساس ویژگیهای ظاهری بدن، زیبایی‌های جسمی (انتخاب اروتیک) یا ظاهربین شدن است. در چنین انتخابی، بی توجهی (بی‌خبری) به سایر ابعاد و زوایای شخصیت و رفتار همسر اتفاق میافتد که با گذشت زمان، از اهمیت ویژگیهای ظاهری کاسته می‌شود و با ظهور ابعاد پنهان شخصیتی و رفتاری، بستر تعارضات زناشویی را فراهم می‌آورد. سومین ویژگی، ناپایداری ازدواج است. چنین ازدواجهایی تحت تأثیر ذهنیت فرد از طرف مقابل قرار می‌گیرند. با گذشت زمان، ذهنیت همسران از یکدیگر تغییر می‌کند. تغییر ذهنیت همسران نسبت به یکدیگر موجب کاهش شکیبایی فیمابین و افزایش تعارض زناشویی می‌گردد. چنین وضعیتی، ازدواج را ناپایدار می‌سازد. چهارم اینکه در این نوع ازدواج معمولاً یکی از کارکردهای مهم خانواده که فرزندآوری است، مطمح نظر نیست. چنین ازدواجهایی، تداوم نسل و گسترش خانواده را به همراه ندارد و بقای نسل در معرض نابودی قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر چنین ازدواجهایی، کارکرد مفید و مناسبی برای جامعه ندارد.
با توجه به کژکارکردی ازدواج اروتیک، مسئله اصلی مطالعۀ حاضر، آسیب‌شناسی همسرگزینی اروتیک است. این مطالعه با تأکید بر عوامل اجتماعی و فردی تلاش دارد تا عوامل مؤثر بر ناپایداری زناشویی را در میان زنان متقاضی طلاق مراجعهکننده به دادگاه خانواده شماره 2 در شهر تهران را بررسی نماید. این مطالعه به بررسی پرسشهای زیر می‌پردازد:
- ویژگیهای جامعهشناختی زنان متقاضی طلاق با همسرگزینی و ازدواج اروتیک کدامند؟
- ازدواج اروتیک در میان زنان متقاضی طلاق، واجد چه ویژگی‌هایی است؟
- تصمیم گیری فردی در همسرگزینی اروتیک، چقدر ایفای نقش می‌کند؟
- در ازدواج اروتیک، ظهور اندیشۀ طلاق در چه فاصله‌ای از شروع زندگی مشترک ایجاد می‌شود؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
خانواده و مقدم بر آن شکلگیری پیوند زناشویی، در کشور ما مسئله حائز اهمیتی محسوب می‌شده، به همین دلیل والدین، شبکۀ اقوام و نزدیکان خانواده به طور سنتی نقش اساسی در انتخاب همسر برای جوانان و فرزندان ایفا می‌کردند (ر.ک: Singh Das, 1991؛ Touba, 1978)؛ به طوری که در دهه‌های قبل در جامعه سنتی ایران، حوزۀ همسرگزینی تحت اقتدار والدین بود و آنها اهداف اقتصادی، اجتماعی و یا در برخی موارد سیاسی را در انتخاب همسر برای فرزندان مطمح نظر قرار می‌دادند. به عبارتی تنها ظاهر فرد، ملاک انتخاب همسر نبود و شاخصهای دیگری نیز مورد توجه قرار می‌گرفت. همسرگزینی سنتی نیز دارای محاسن، معایب و آسیب‌هایی بود. به نظر می‌رسد که تغییر شیوۀ همسرگزینی و انتخاب همسر و کاهش نقش والدین از یکسو و افزایش انتخاب فردی بر ناپایداری و فروپاشی خانواده و پیوند زناشویی تأثیر دارد.
محققان، بسیاری از آسیب‌های اجتماعی را مرتبط با فروپاشیدگی خانواده و نابسامانی آن دانستهاند. داده‌های آماری نشان می‌دهد که در سالهای اخیر، آمار طلاق، روندی صعودی داشته است. بر اساس آخرین آمار طلاق و ازدواج سازمان ثبت احوال در سال 1400 در مقابل هر 568.545 ازدواج، 201.059 طلاق رخ داده است. این وضعیت در سالهای گذشته با میزان متفاوتی مشاهده می‌شود؛ به طوری که بر اساس آمار رسمی سازمان ثبت احوال کشور، در سال 1394 نسبت ازدواج به طلاق، 4.2 است؛ یعنی به ازای هر 4.2 ازدواج، یک طلاق در کشور اتفاق میافتد (ر.ک: سازمان ثبت احوال کشور، 1394). میزان وقوع طلاق و از هم پاشیدگی خانواده در سال 1387 از 12.5 طلاق در مقابل 100 ازدواج