بیکاری، توسعۀ نابرابر منطقه‌ای و الگوهای فضایی مهاجرت داخلی در ایران
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایران
1 - دانشیار گروه جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، ایران
کلید واژه: نابرابری فضایی, بیکاری, پایداری جمعیتی, اثربخشی مهاجرت و ایران. ,
چکیده مقاله :
مهاجرت و جابه جایی داخلی در پاسخ به دامنۀ گسترده اي از عوامل با اثربخشی‌های متفاوت رخ می دهد. یکی از بسترهای مهم و کلیدی شکل گیری مهاجرت‌های داخلی، نابرابری فضایی در امکانات، فرصت ها و مؤلفه های توسعه ای است. در این راستا، مقاله پیش رو با استفاده از تحلیل ثانویه داده های سرشماری 1395 در سطوح استانی و شهرستانی به بررسی تأثیر بیکاری جوانان و توسعۀ نابرابر منطقه ای بر مهاجرت داخلی در ایران می پردازد. نتایج بیانگر خوشه های فضایی بیکاری و توسعه نیافتگی در کشور و نابرابری در برخورداری از منابع و فرصت های اقتصادی و اجتماعی از یکسو و تفاوت های منطقه ای در میزان های مهاجرت از سوی دیگر است. بالاترین سطح توسعه یافتگی و کمترین میزان بیکاری جوانان و همچنین مهاجرپذیری بالا مربوط به مناطق مرکزی کشور، به‌ویژه پایتخت است. در مقابل، مناطق مرزی غرب، شمال غربی، شرق و جنوب شرقی کشور، کمترین سطح توسعه یافتگی و بالاترین میزان بیکاری و مهاجرفرستی را دارند. از این رو مهاجرت داخلی، فرایندی پویا، چندبُعدی و برخاسته از شرایط ساختاری و نابرابری‌های منطقه‌ای است.
Internal migration and movement occur in response to a wide range of factors with different effectiveness. One of the important and key contexts for the formation of internal migration is spatial inequality in facilities, opportunities and development components. In this regard, the article uses the secondary analysis of the 2016 census data at the provincial and county levels to investigate the impact of youth unemployment and unequal regional development on internal migration in Iran. The results showed the spatial clusters of unemployment and underdevelopment in the country and inequality in access to economic and social resources and opportunities on the one hand, and regional differences in migration rates, on the other hand. The highest level of development and the lowest unemployment rate of young people, as well as high immigration in the central regions of the country, especially the capital. In contrast, the western, northwestern, eastern and southeastern border regions have the lowest level of development and the highest unemployment and emigration rates. Therefore, internal migration is a dynamic, multidimensional process that arises from structural conditions and regional inequalities.
ابریشمی، حمید (1375) اقتصاد ایران، تهران، علمی و فرهنگی.
ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری (1383) توسعۀ روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران، نشرنی.
امین صارمی، نوذر (1377) «جنگ، مهاجرت تحمیلی و سامان فرهنگی»، مجله تحقیقات فرهنگی، سال نهم، شماره 3، صص 208-230.
ایراندوست، کیومرث و دیگران (1392) «تحلیل دگرگونی الگوی مهاجرت داخلی کشور با تأکید بر مهاجرت¬های شهری»، مجله مطالعات شهری، دوره دوم، شماره 6، صص 105-118.
بیک¬محمدی، حسن و بهنام مغانی (1382) «تحلیلی بر روند مهاجرت در استان فارس»، فصلنامه جمعیت، شماره 43 و 44، صص 79-94.
بیک¬محمدی، حسن و رضا مختاری ملک¬آبادی (1383) «تحلیلی جغرافیایی بر روند مهاجرت در استان خوزستان»، مجله جغرافیا و توسعه، دوره اول، شماره 2، صص 21-36.
حسامیان، فرخ و دیگران (1385) شهرنشینی در ایران، تهران، آگاه.
رستمعلی¬زاده، ولی¬الهض و علی قاسمی¬اردهائی (1391) «آثار و پیامدهای جمعیتی- اجتماعی مهاجرت‌های جنگ تحمیلی در جامعه ایران»، پژوهشنامه دفاع مقدس (فصلنامه مطالعات جنگ عراق و ایران)، دوره اول، شماره 2، صص 59-79.
زنجانی، حبیب‌الله (1380) مهاجرت، تهران، سمت.
صادقی، رسول (1391) «تغییرات ساختار سنی و ظهور پنجره جمعیتی در ایران، پیامدهای اقتصادی و الزامات سیاستی»، فصلنامة مطالعات راهبردی زنان، شمارة 55، صص 95-150.
صادقی، رسول و محسن شکریانی (1395) «تحلیل نوسانات فضایی تأثیر توسعه بر مهاجرت داخلی¬- بین¬شهرستانی در ایران»، فصلنامه توسعه محلی (روستایی- شهری)، دوره هشتم، شماره 2 (پاییز و زمستان)، صص 227-252.
ضرابی، اصغر و حمیدرضا رخشانی¬نسب (1388) «روند مهاجرپذیری و مهاجرفرستی شهرهای ایران در دو دهه اخیر»، فصلنامه رفاه اجتماعی، شماره 39، صص 247-272.
عسگری¬ندوشن، عباس و دیگران (1396) «رابطۀ شاخص¬های توسعه و مهاجرپذیری شهرستان¬ها در ایران»، فصلنامه تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری، دوره هشتم، شماره 1، صص 127-152.
قاسمی¬اردهائی، علی و علی حسينی¬راد (1387) جریان‌های مهاجرت داخلی و ویژگی‌های مهاجران به تفکيک استان، گزارش طرح پژوهشی، پژوهشکده آمار.
لوکاس، دیوید و پاول میر (1381) درآمدی بر مطالعات جمعیت.
ترجمه حسین محمودیان، تهران، دانشگاه تهران.
محمودیان، حسین و علی قاسمی¬اردهائی (1391) «شبکه اجتماعی و فرهنگ مهاجرت در مناطق روستایی، مطالعه کیفی جریان مهاجرتی از آذربایجان شرقی به تهران»، مجله توسعه روستایی، دوره اول، شماره 4، صص 109-128.
محمودیان، حسین و محمود مشفق (1387) «بررسی تغییرات ساختار مکانی مهاجرت‌های بین‌منطقه‌ای در ایران طی دوره 1355-1385»، نامه انجمن جمعیت¬شناسی ایران، سال سوم، شماره 6، صص 89-117.
مشفق، محمود (1389) مهاجرت داخلی در ایران، بررسی سطوح و روندهای مهاجرت داخلی در ایران و عوامل مؤثر بر آن طی دوره 85-1355)، پایان‌نامه دکتری جمعیت‌شناسی.
دانشکده علوم اجتماعی.
دانشگاه تهران.
وثوقی، منصور (1367) جامعه¬شناسی روستایی، تهران، کیهان.
ویکس، جان (1395) جمعیت، مقدمه¬ای بر مفاهیم و موضوعات، ترجمه الهه میرزایی، تهران، مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور.
Bell, M., and E. Charles-Edwards (2013) Cross-national Comparisons of Internal Migration, An Update on Global Patterns and Trends, Population Division. Technical Paper.No.2013/1.
Bell, M, M., Blake, P., Boyle, O., Duke-Williams, P., Rees, J., Stillwell, and G.Hugo (2002) Cross-national Comparison of Internal Migration, Issues and Measures.Journal of the Royal Statistical Society, 165 (3), 435–464.
Bircan, T., Purkayastha, D., Ahmad-Yar, A.W., Lotter, K., Dello Iakono, C., Göler, D., Stanek, M., Yilmaz, S., Solano, G., & Ünver, Ö. (2020) Gaps in Migration Research, Review of Migration Theories and the Quality and Compatibility of Migration Data on the National and International Level, Leuven, HumMingBird project 870661 – H2020.
Castles, S., and, M. Miller (2003) The Age of Migration, 3nd edition, MacMillan, London.
Coleman, D. (2006) Immigration and Ethnic Change in Low Fertility Countries, A Third Demographic Transition, Population and Development Review, 32 (3),401-446.
Deshingkar, P., and C. Natali (2008) Internal Migration, Pp. 173-199, in World Migration Report 2008. International Organization for Migration.
Esipova, N., A. Pugliese, and J. Ray (2013) The Demographics of Global Internal Migration, Migration Policy Practice, 3 (2),1-6.
Gu, H., Z. Liu, and T.Shen (2020) Spatial Pattern and Determinants of Migrant Workers' Interprovincial Hukou Transfer Intention in China, Evidence from a National Migrant Population Dynamic Monitoring Survey in 2016, Population, Space and Place, 26 (2), e2250.
Lichter, D. T., and F. Gordon, and De Jong. (1990) The United States." Pp. 391-417 in Charles B. Nam, William J. Serow, and David F. Sly (eds.), International Handbook on Internal Migration. Westport, CT, Greenwood Press.
Massey, D. S., J. Arago, G. Hugo, K. Kouaouci, A. Pellegrino, J. E. Taylor (1993) Theories of International Migration, A Review and Appraisal, Population and Development Review 19, 431-466.
Massey, D. S.; Arago, J.; Hugo, G.; Kouaouci, K.; Pellegrino, A.; Taylor, J. E. (1998) World in Motion, Understanding International Migration at the End of the Millennium, Oxford, Oxford University Press.
Pavel, T., S., N., Halim, and P. Mozumder (2019) Natural Hazards and Internal Migration, Transient versus Permanent Shocks, GLO Discussion Paper No. 255.
Petras, E. M. (1981) The Global Labor Market in the Modern World-Economy, pp. 44 63, In Global Trends in Migration, Theory and Research on International Population Movements, edited by Mary M . Kritz, Charles B. Keely, and Silvano M. Tomasi, Staten Island, N.Y., Center for Migration Studies.
Smith, S. K., J. Tayman, and D. A. Swanson (2013) A Practitioner’s Guide to State and Local Population Projections, Springer Press.
Stark, O. and J. Taylor (1989) Relative Deprivation and International Migration. Demography, 26 (1), 1–14.
Todaro, M. P. (1969) A Model of Labour Migration and Urban Unemployment in Less Developed Countries. The American Economic Review 59 (1), 138–148.