شهر تهران، مسئله‌ای اجتماعی
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایران
تقی آزادارمکی
1
(استاد گروه جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران، ایران )
ملیحه امانی
2
(دانشجوی دکتری، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران دانشگاه مازندران)
کلید واژه: تهران, حیات اجتماعی شهر, جامعه¬شناسی, مسئله‌شدن شهر,
چکیده مقاله :
در این مقاله، چرایی مسئله نشدن شهر، به خصوص شهر تهران، از منظر جامعه‌شناسی بررسی شده است. مسئله شدن شهر برای جامعه‌شناسی ایرانی، امری بدیهی قلمداد می شود و تحقق‌نیافتن آن، نیازمند بررسی و تحلیل است. بنابراین، به دنبال بررسی این مسئله هستیم که چرا شهر تهران برای اصحاب علوم اجتماعی و جامعه شناسی مسئله نشده است. شواهد نشان از این دارد که شهر تهران به عنوان مسئله ای بوروکراتیک برای سیاست مداران و به عنوان مسئله ای سیاسی برای روشنفکران مطرح بوده است و همین نگاه سبب شده -است تا جامعه شناسان به شهر به عنوان امری تابعی از حوزة سیاست و آسیب-شناسانه نگاه کنند. در دست‌یابی به نتایج، از مطالعة اسنادی و کتابخانه ای با رویکرد تاریخی بهره برده ایم. نتایجی که پس از بررسی و انجام مطالعات تاریخی به آن دست یافتیم، نشان می‌دهد که تهران در دوره های مختلف تاریخی، به لحاظ فنی و بوروکراتیک، مسئلة حکومت ها و به لحاظ سیاسی مسئلة روشنفکران بوده است. شهر تهران به طور خاص، محل استقرار و افول حکومت ها بوده است اما در هریک از این دوره ها، سامان اجتماعی شهر تهران و حیات اجتماعی شهر، جایگاهی نداشته است. مسئله شهر در تفکرات و اندیشه-های روشنفکری هم جایگاهی نداشته است؛ چرا که دغدغة روشنفکران- چه چپ‌گراها و چه راست گراها، چه شعرا و ادیبان و چه فیلسوفان- فرهنگ، تمدن و حکومت بوده است و شهری مثل تهران به عنوان مسئله‌ای مستقل برای جامعه‌شناسان مؤسس تجلی نکرده است که بخواهند بحثی در ارتباط با حیات اجتماعی شهر و زندگی شهری داشته باشند. بنابراین اگر علوم اجتماعی و جامعه شناسی را هم ادامه جریان روشنفکری بدانیم، شهر تهران مسئلة این گروه نبوده و پژوهش های اجتماعی انجام‌شده در حوزة شهر، بیشتر با رویکرد آسیب-شناسانه و معطوف به کالبد شهر بوده است تا مقتضیات زندگی شهری و حیات اجتماعی شهر و عوامل مؤثر بر آن.
In this study, the issue of urban in particular Tehran city has been investigated from a sociological aspect. The problem of the city for the Iranian sociology, is taken for granted and its non-realization needs review and analysis. Therefore, the present article tries to understand why Tehran city is not an issue for social scientists and sociologists. Evidence indicates that Tehran city has been raised as a bureaucratic issue for politicians and as a political issue for intellectuals, and this view has led sociologists to look at the city as a function of politics and pathology. The study is documentary-library one with a historical approach. The results from investigating and conducting the historical studies show that during several historical periods, as the techniquecal and bureaucratic point of view, Tehran has been an issue for the governments and as a political approach has been an issue for intellectuals. The city has been the setting and moaning place of the governments; but, during each era, the social well-being of Tehran city and her social endure bore no significance. Neither, the issue of the city had a culprit in the thoughts and ideas of the intellectuals, whether left-wing or right-wing, whether poets and people of literature or philosophers. Their concerns were for the culture, the civilization and the government. Therefore, a city, like Tehran, suffers from the issue of the ignorance by the social scientist that might want to have a discussion on the relationship between the urban social living and the urban living. Hence, if we also consider the social sciences and the sociology along the intellectual movement, Tehran City has not been their issue so that most of the conducted social studies on the realm of urbanism used a pathologic approach and were dedicated to the city body rather than to the requirements of the urban life and the urban social living and their respective influential factors.
آبراهامیان، یراوند (1393) ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نی.
آزادارمکی، تقی (1391) بنیان¬های فکری نظریه جامعه ایرانی، تهران، علم.
اتحادیه (نظام¬مافی) منصوره (1395) اینجا طهران است، مجموعه مقالاتی درباره طهران 1269-1344 هجری قمری، تهران، تاریخ ایران.
اشرف، احمد (1353) ویژگی¬های تاریخی شهرنشینی در ایران ـ دوره اسلامی، نامه علوم اجتماعی، صص 7-49.
اشرف، احمد (1360) شهرنشینی از دیدگاه جامعه¬شناسی تاریخی، آرش، شماره 25، صص 94-106.
بوردیو، پی¬یر (1399) تمایز، ترجمه حسن چاوشیان، تهران، ثالث.
تانکیس، فرن (1394) فضا، شهر و نظریه اجتماعی مناسبات اجتماعی و شکل¬های شهری، ترجمه حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران، دانشگاه تهران.
تکمیل همایون، ناصر ( 1385) تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران از آغاز تا دارالخلافه ناصری، جلد اول، تهران، دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
جلال¬پور، شهره (1390) نقش سازمان بلدیه (شهرداری) در تحولات شهری ایران در دوره پهلوی اول، تحقیقات سیاسی و بین¬المللی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا، شماره9، صص 238-243.
جیکوبز، جین ( 1398) مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی، ترجمه دکتر حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، چاپ چهارم، تهران، دانشگاه تهران.
حبیبی، محسن ( 1368) دولت و توسعه تهران 1320-1304، محیط¬شناسی، شماره15، صص 11-22.
حسامیان، فرخ؛ گیتی اعتماد و محمدرضاحائری (1363) شهرنشینی در ایران، تهران، آگاه.
رهنمایی، محمدتقی (1388)، دولت و شهرنشینی در ایران ( مبانی و اصول کلی نظریه توسعه شهر و شهر نشینی در ایران) جغرافیا و برنامه¬ریزی منطقه¬ای، پیش شماره پاییز و زمستان 1388، صص 143-165.
زنگنه شهرکی، سعید (1392) فرایند تبدیل نقاط روستایی به شهر در مقیاس ملی و پیدایش پدیده «خام شهرها»، پژوهش¬های روستایی، شماره 4، صص 535-557.
سوندرز، پیتر ( 1392) نظریه اجتماعی و مسئله شهری، ترجمه محمود شارع¬پور، تهران، تیسا.
شارع¬پور، محمود (1395) جامعه¬شناسی شهری، تهران، سمت.
فاضلی، محمد (1400) ارزیابی تاثیرات اجتماعی، سیاست¬ها، برنامه¬ها و طرح¬ها، تهران، تیسا.
فیالکوف، یانکل (1383) جامعه¬شناسی شهر، ترجمه عبدالحسین نیک¬گهر، تهران، آگه.
کاجی، حسین (1378) کیستی ما از نگاه روشنفکران ایرانی، تهران، روزنه.
مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1395، تهران، سازمان برنامه و بودجه کشور.
مهدی، محسن ( 1358) فلسفه تاریخ ابن خلدون، ترجمه مجید مسعودی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
میرسپاسی، علی (1400) تأملی در مدرنیته ایرانی، بحثی درباره گفتمان¬های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، تهران، ثالث.
وبر، ماکس (1369) شهر در گذر زمان، ترجمه شیواکاویانی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
وحید، مجید (1387)، تهران در آیینه سیاست¬گذاری شهری، سیاست، شماره 4، صص 279-297.
Lefebvre (1972) La pensee Marxist et la ville, paris، Castermann.
آزادارمکی، تقی، 31/05/1395، خبرگزاری مهر، بازیابی شده در 16/11/1400، https، //www.
mehrnews.
com/news/2969205/