تأثیر نابرابریها در مهاجرت از مناطق مرزی ایران؛ چشماندازی سیاستگذارانه
محورهای موضوعی : پژوهش مسائل اجتماعی ایرانولياله رستمعلي زاده 1 * , رضا نوبخت 2
1 - دانشیار گروه مهاجرت و شهرنشینی، موسسه تحقیقات جمعیت کشور
2 - دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
کلید واژه: نابرابری منطقهای, نابرابری فضایی, مناطق مرزی, مهاجرت, مهاجرت داخلی.,
چکیده مقاله :
نقش نابرابریهای منطقهای و فضایی در مهاجرت از مناطق مرزی کشور کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در صورتیکه مناطق مرزی ایران دارای اهمیتی استراتژیک از جنبههای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هستند و بیتوجهی به این مناطق میتواند پیامدهای جبرانناپذیری بههمراه داشته باشد. این مقاله بهدنبال بررسی این موضوع است که مناطق مرزی ایران به لحاظ نابرابریهای فضایی در چه وضعیتی قرار دارند و این نابرابریها چه تأثیری بر مهاجرت از این مناطق دارند. برای سنجش نابرابری فضایی در بین شهرستانهای مرزی از آمار سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال 1395، سالنامههای آماری استانها در سال 1395 و دادههای سازمان هواشناسی در دورۀ 1395-1390 استفاده شده است. برای وزندهی و ترکیب مؤلفه ها و ساخت شاخص نابرابری از روش تحلیل عاملی استفاده شده است.برای پهنهبندی و سطحبندی شهرستانها از نرمافزار ArcPro و برای تحلیل رابطۀ بین نابرابری و مهاجرت، از روش آماری GWR استفاده شده است. نتایج نشان میدهد که نابرابری در شهرستانهای شرق و جنوب شرقی در مقایسه با دیگر نقاط بیشتر است. همچنین، 66 درصد از شهرستانهای مرزی دارای موازنۀ مهاجرتی منفی در دوره 1395-1390هستند. بر اساس مدل رگرسیون فضایی وزنی، 67 درصد از تغییرات متغیر خالص مهاجرت بهوسیله متغیرهای مستقل تبیین شده و همچنین بر اساس مقدار میانگین ارائهشده، عاملهای ساختار جمعیت و اقتصادی بیشترین اثرگذاری را بر خالص مهاجرت در شهرستانهای مرزی دارند. بنابراین، نابرابری در شهرستانهای مرزی یک عامل مهم در میزان خالص مهاجرت است و عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی، جمعیتی و محیطی اثر متفاوتی بر هر کدام از شهرستانها دارند.
The role of regional and spatial inequalities, especially the role of inequalities in the border areas of the country, has been given less attention in the issue of migration. Although Iran's border areas have strategic importance from economic, social, and political aspects, and Ignoring paying less attention to these areas can have irreparable consequences in various sectors. This research aims to investigate the situation of Iran's border regions in terms of spatial inequalities and what effect these inequalities have on migration from these regions. In order to measure the spatial inequality among the border counties, the data of the general population and housing census of 2016 and other related findings have been used. Factor analysis has been used to weight and combine indicators and create spatial inequality. Arc Pro software was used for zoning and stratification of counties based on the dimensions of inequality and migration, and GWR statistical method was used to analyze the relationship between inequality and migration. The results show that inequality is higher in the eastern and southeastern counties compared to other places. Also, 66% of Iran's border counties have a negative migration balance. The geographically weighted regression model shows that 67% of the changes in the net migration variable are explained by independent variables, and based on the average value presented, the population structure factor and the economic factor have the greatest effect on the net migration in border counties. Also, the effectiveness of factors for migration is different in different regions of the country.
ابراهیم¬زاده، عیسی و میرنجف موسوی و شمس¬اله کاظمی¬زاد (1391) تحلیل فضایی نابرابریهای منطقهای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 8، شماره 1، صص 214-235.
احمدی، مرضیه و علی فلاحتی و سهراب دلانگیزان (1399) بررسی پویای انتقال نابرابری منطقهای در ایران (مطالعه موردی: استانهای ایران)، فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسیهای اقتصادی سابق) دوره 17، شماره 1، صص 85-119.
ارشاد، فرهنگ (1380) مباني نظري فرار مغزها برحسب شكلهاي مختلف آن در شرايط كنوني، نامه انجمن جامعهشناسي ايران، شماره 5، صص43-60.
آقاجانیان، اکبر و عبدالعلی لهسایی زاده (1370) عمران روستایی و تأثیر آن بر کاهش مهاجرت از روستا به شهر، شیراز، نوید.
بهشتی، محمد باقر و پرویز محمدزاده و عذرا جمشیدی (1397) بررسی نابرابریهای توزیع درآمد میان استانهای ایران با استفاده از رویکرد تحلیل اکتشافی دادههای فضایی.
فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، سال 26، شماره 85، صص 109-150.
پاپلي يزدي، محمدحسين و محمد ابراهيمي ( 1381 )، نظريههاي توسعۀ روستايي، تهران، سمت.
پور اصغر سنگاچین، فرزام و اسماعیل صالحی و مرتضی دیناروندی (1391) سنجش سطح توسعهیافتگی استانهای کشور ایران با رویکرد تحلیلی، مجله آمایش سرزمین، دوره 4، شماره 2، صص 5-26.
پورجلالی، یدالله و محسن فغانی (1376) مهاجرت روستایی (تمرکزگرایی و تمرکززدایی)، مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، تهران.
چلبی، مسعود (1375) جامعهشناسی نظم، تهران، نشرنی.
حاجحسینی، حسین (1385) سیری در نظریههای مهاجرت، فصلنامه راهبرد، شماره 41، ص 35-46.
دانشپور، زهره (1385) تحلیل نابرابري فضايي در محیطهای پیرا- شهري، نشریه هنرهاي زیبا، شماره 28، صص 5-14.
راغفر، حسین و فریبا خوشدست و محدثه یزدان پناه (1391) اندازهگیری نابرابری درآمد در ایران از 1363 تا 1389، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره 12، شماره 45، صص 241-266.
ربانی، رسول و صمد کلانتری و علی هاشمیان فر (1390) بررسی ارتباط بین عوامل اجتماعی با نابرابریهای اجتماعی، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ۱۱، شماره 41، صص ۳۰۶-۲۶۷.
زاهد، سعید (1383) نگاهی کلان به مهاجرت و توزیع جمعیت در ایران از سال 1355 تا 1375، فصلنامه انجمن جمعیتشناسی ایران، شماره 1، صص 198-168.
سرائی، محمدحسین و سمانه ایرجی (1394) بررسی میزان انطباق فضایی نابرابریهای اجتماعی- اقتصادی در نواحی هشتگانه شهر یزد، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، سال 4، شماره 13، صص 50-35.
سنایی، پروین (1375) بررسی سیاستها و خطمشیهای اتخاذ شده در برنامههای عمرانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی با تأکید بر سیاستها و خط مشیهای مؤثر بر روند مهاجرت روستایی- شهری در ایران، پایاننامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
صادقی، رسول (1401) بیکاری، توسعۀ نابرابر منطقهای و الگوهای فضایی مهاجرت داخلی در ایران، فصلنامه پژوهش مسائل اجتماعی ایران، دوره 1، شماره 3، صص 65-41.
صادقی، رسول و محسن شکریانی (1395) تحليل نوسانات فضایی تأثير توسعه بر مهاجرت داخلی بينشهرستانی در ایران، مجله توسعۀ محلی (روستایی- شهری)، دوره 8، شماره 2، صص 270-245.
صالحی، مازیار (1377) بررسی عوامل اقتصادی- اجتماعی مؤثر بر مهاجرت داخلی، پایاننامه کارشناسی ارشد، موسسه پژوهش در برنامهریزی و توسعه، تهران.
صالحی، محمدجواد (1397) رتبه بندي استانهاي کشور بر اساس شاخصهاي توسعۀ انسانی و سرمایۀ انسانی، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، دوره 24، شماره 1، صص 27- 49.
عسکری ندوشن، عباس، لشگری، احسان، و فرامرزیان، سمیه (1396) رابطۀ شاخصهای توسعه و مهاجرپذیری شهرستانها در ایران، تحلیل اجتماعی نظم و نابرابری اجتماعی، 8 (1)، صص 152-127.
عندلیب، علیرضا و شریف مطوف (1388) توسعه و امنیت در آمایش مناطق مرزی ایران، مجله باغ نظر، سال 6، شماره 12، صص57-76.
فتح اللهی، جمال و وحید کفیلی و علیرضا تقی زادگان (1396) شکاف توسعۀ استانهای ایران، دوفصلنامه پژوهشهای اقتصاد توسعۀ و برنامهريزی، سال 6، شماره 1، صص 99- 118.
قادری حاجت، مصطفی و عرفان عبدی و زهرا جلیلی پروانه و ناصر باقری سرنجینانه (1389) تبیین نقش بازارچههای مرزی در امنیت و توسعۀ پایدار نواحی پیرامون (مورد مطالعه: بازارچههای مرزی استان خراسان جنوبی)، فصلنامه ژئوپلتیک، سال 6، شماره 3، صص 151-121.
قاسمی اردهائی، علی (1392) شبکههای اجتماعی و جابهجایی جمعیت: مطالعه جریانهای مهاجرت از استان آذربایجان شرقی به شهرستانهای منتخب استان تهران، رساله دکتری، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
کوششی، مجید (1383) نقش جوانان در جریانهای مهاجرتی و عرضه نیروی کار استان تهران، مجموعه مقالات دومین همایش انجمن جمعیتشناسی، تهران، مرکز مطالعات و پژوهشهای جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.
گرب، ادوارد جی (1373) نابرابري اجتماعی؛ دیدگاههاي نظریهپردازان کلاسک و معاصر، ترجمة محمد سیاهپوش و احمدرضا غرويزاده، تهران، معاصر.
لهسايي زاده، عبدالعلي(1368) نظريات مهاجرت، شيراز، نويد شيراز.
مارتین، فلیپ (1383) مهاجرت نیروی کار، ترجمه سید حسن هفدهتن، مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
محمودیان، حسین (1379) پژوهشی در زمینههای نظری و نتایج تجربی مهاجرت و باروری، نامه علوم اجتماعی، شماره 15، صص 164-147.
محمودیان، حسین و علی قاسمی اردهایی (1392) بررسی وضعیت مهاجرت و شهرنشینی در ایران، گزارش طرح پژوهشی، صندوق جمعیت سازمان ملل در ایران.
مشفق، محمود (1389) مهاجرت¬های داخلی در ایران: بررسی سطوح و روندهای مهاجرت¬های داخلی در ایران و عوامل مؤثر بر آن در دوره 1385- 1355، رساله دکتری جمعیتشناسی، دانشکده علوم اجتماعی: دانشگاه تهران.
موسوی، میرنجف و ایوب منوچهری میاندوآب و زهرا ادیبنیا (1393) نقش مرز و قومیت در عملکرد نقاط شهری مطالعه موردی: منطقه آذربایجان، فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک، 10(33) صص 190-220.
نسترن، مهین و فرحناز ابوالحسنی و نرجس بختیاری (1394) پراکنش فضایی توسعه در شهرستانهای ایران با استفاده از رتبه بندی ترکیبی، فصلنامه برنامهریزی منطقهای، سال 5، شماره 17، صص 1-14.
Amara, M. & Jemmali, H. (2018) Deciphering the Relationship Between Internal Migration and Regional Disparities in Tunisia. Social Indicators Research, 135, 1, 313-331.
Bhandari, P. (2004) “Relative Deprivation and Migration in an Agricultural Setting of Nepal.” Population and Environment, 25(5): 475-499.
Brunsdon.C, Fotheringham.S.A, Charlton (1998) Geographically Weighted Regression-modeling spatial non-stationary , Journal of the Royal Statistical Society, Series D(The statistician), 47,431-443.
Cadwallader, M. (1992) Migration and residential mobility. Madison: University of Wisconsin Press.
Gao.J and Li.S(2011) detecting spatially ninstationary and scale-dependent relationships between urban landscape fragmentation and related factors using Geographically Weighted Regression, Applied Geography, 31, 292-302.
Fei.J.C.H and Ranis.G(1961) A theory of economic development, The American Review, Vol.51, p.533-565.
Heilmann, Conrad (2006) Remittances and the migration–development nexus—Challenges for the sustainable governance of migration. Ecological Economics, Vol. 59, No. 2, pp. 231-236, www.elsevier.com/locate/ecolecon.
Jobes, P. C. (2000) Moving Nearer to Heaven: The Illusions and Disillusions of Migrants to Scenic Rural Places. Westport, Conn: Praeger.
Lewis, W.A. (1954) Economic development with unlimited supplies of labour, The manchester school, Vol 22, No. 2, pp. 139-191.
Massey, D.S (1990) Social structure, household strategies, and the cumulative causation of migration, Population index, Vol 56, pp. 3-26.
McCatty, M(2004) The process of rural-urban migration in developing countries, Bachelor Thesis, Carleton University, Ottawa.
Pinillos, Gabriela; Masferrer, Claudia & Oropeza, Natalia (2019) INEQUALITIES, MIGRATION AND BORDERS: A PROPOSAL FOR A MULTIDIMENSIONAL APPROACH. MISSION FOODS TEXAS-MEXICO CENTER.
Plotnikova, M., & Ulceluse, M. (2022) Inequality as a driver of migration: A social network analysis. Population, Space and Place, Vol 28, Issue 8, e2497.
Sjaastad, L.A.(1962) The Costs and Returns of Human Migration, Journal of Political Economy, 70 (5), p80-93.
Soto, R., & Torche, A. (2004) Spatial Inequality, Migration, and Economic Growth in Chile. Cuadernos de Economía, 41(124), 401–424.
Stark, O. (1984) Migration decision making. North-Holland Press.
--------- (1991) The migration of labor. Basil Blackwell, Cambridge, Massachusetts. USA.
Stark, O, Bloom, D.E (1985) The new economics of labor migration, The american Economic review, Vol 75, No 2, pp. 173-178.
Stark, O., & Yitzhaki,S. (1985) Labor Migration as a Response to Relative Deprivation. Journal of Population Economics, 1 (1): 57-70.