نقش عوامل اجتماعی و موقعیت¬های عمل در مشارکت شهروندان در تفکیک زباله از مبدأ
محورهای موضوعی : مسائل اجتماعی مرتبط با حقوق شهروندی
بیژن زارع
1
(استاد گروه جامعه‌شناسی دانشگاه خوارزمی، ایران )
رامین کریمی
2
(کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه خوارزمی، ایران )
کلید واژه: مشارکت, عوامل اجتماعی, مدیریت شهری, بازیافت و تفکیک زباله از مبدأ. ,
چکیده مقاله :
از ملزومات توسعۀ پایدار شهری، مشارکت آگاهانه و فعالانۀ شهروندان است. یکی از مقوله‌های مهمی که مشارکت شهروندان در آن بسیار تعیین کننده است، مقولۀ مدیریت پسماندهای جامد شهری و بازیافت است که مهم ترین رکن در بازیافت زباله‌های شهری، تفکیک زباله از مبدأ توسط شهروندان است. هدف این پژوهش، شناخت و بررسی عوامل اجتماعی و موقعیت‌های عمل مؤثر بر تفکیک زباله از سوی شهروندان و نیز تعیین میزان سهم و نقش هرکدام از این عوامل است. روش اجرای تحقیق از نوع پیمایشی و مقطعی است. جمعیت آماری این پژوهش را شهروندان پانزده سال به بالای شهر تهران در برمی‌گیرد و نمونه آماری نیز شامل 384 نفر می‌شود. شیوه نمونه گیری نیز از نوع تصادفی و خوشه ای چندمرحله‌ای است. اطلاعات مورد نیاز به کمک پرسشنامه محقق-ساخته جمع‌آوری شد. چارچوب کلی مدل تحقیق در برگیرنده سه گروه از متغیرهاست که شامل متغیرهای سرمایه اجتماعی، پایگاه اجتماعی- اقتصادی، رضایت از عملکرد شهرداری، موقعیت‌های عمل و سودمندی اقتصادی تفکیک زباله از مبدأ است.یافته ها نشان داد که بین اعتماد به نهاد شهرداری، باور به سودمندی اقتصادی تفکیک زباله و موقعیت‌های عمل با میزان مشارکت در تفکیک زباله از مبدأ، رابطۀ معنی داری وجود دارد (05/.>P). نتایج آزمون رگرسیون چندمتغیره نشان داد که به ترتیب عوامل موقعیت‌های عمل، سودمندی اقتصادی و اعتماد به شهرداری، دارای بیشترین سهم در پیش بینی میزان تفکیک زباله است. متغیرهای باقی مانده در مدل در مجموع می‌تواند 47 درصد از تغییرات مشارکت در تفکیک زباله را تبیین کند. در مجموع نتایج این پژوهش نشان داد که موقعیت‌های عمل، نقش مهمی در مشارکت در تفکیک زباله از مبدأ ایفا می کند.
Nowadays management of discharged materials is considered as one of the factors influencing sustainable urban development plans and recycling waste materials is very important in the areas of environment and urban management, and source separation of waste itself is the main pillar of recycling.The purpose of this study is to identify and examine social factors and practical conditions for participation in source separation of waste. The study also is going to determine the roles of each factor and the ratio of their share portions. The methodology used for this research is cross-sectional surveying. The society of the research is composed of 15-75 years old Tehranian citizens. The statistical sample also includes 384 persons. Multi-stage clustered random sampling is used and data were collected by questionnaire. The general framework of the research model includes three groups of variables including social factors (social capital, socio-economic status, satisfaction of the municipality), practical conditions and economic benefits of source separation of waste. Results showed that trust in the Municipal Organizations, economic benefits of source separation of waste and practical conditions are associated with participation in source separation of waste. Multivariate regression analysis showed that 47% of the variance of participation at source separation of waste is explained by the model. Results showed that practical conditions have an important role in participation in source separation of waste in Tehran city.
احسانی‌سهی، حسین (1381) عوامل مؤثر بر گرایش به مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها، پایا¬نامه کارشناسی¬¬ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
احمدی، سیروس و نرگس پناه (1395) «بررسی رابطه مسئولیت‌پذیری و تفکیک از مبدأ زباله‌های فلزی در بین زنان شهرهای شیراز و یاسوج»، جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه، دوره پنجم، شماره 1، صص 1-16.
احمدی، منصور (1382) بررسی عوامل مؤثر بر گرایش شهروندان به مشارکت در اداره امور شهرها، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
توسلی، غلام¬عباس (1373) نظریه‌های جامعه¬شناسی، تهران، سمت.
جواهری، بختیار و صلاح ابراهیمی (1400) «بررسی عوامل مؤثر بر نرخ شهرنشینی در استان‌های ایران: روش اقتصادسنجی فضایی»، مطالعات شهری، سال یازدهم، دوره 42، صص 49-60.
حبیب¬پور، کرم و رضا صفری شالی (1388) راهنمای جامع کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی، تهران، لویه، متفکران.
حسینی، سیدحسن و دیگران (1399) «بررسی وضعیت مشارکت شهروندان در طرح تفکیک پسماندهای شهری از مبدأ و موانع انجام آن از دیدگاه آنان در شهر بابل»، دوماهنامه علمی - پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، سال نوزدهم، شماره 6، شماره مسلسل 84، صص 15-32.
حسینی، سیده وحیده و دیگران (1384) «بررسی تأثیر مشارکت نوجوانان بر جمع¬آوری و دفع بهداشتی زباله توسط خانواده¬ها»، دوماهنامه پرستاری ایران، شماره 55، صص 121-148.
دسترس، فرناز و بیژن خواجه‌نوری (1398) «بررسی رابطه بین عوامل جامعه‌شناختی و رفتار زیست‌محیطی شهروندان شهر شیراز»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال سی¬ام، شماره پیاپی 76، شماره 4، صص 35-58.
ریتزر، جورج (1374) نظریه جامعه¬شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، علمی.
زارع، بیژن و دیگران (1397)«بررسی عوامل اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر مشارکت شهروندی (مورد مطالعه: تفکیک زباله از مبدأ در شهر تهران 1392)»، جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، دوره پنجم، شماره 11، صص 39-61.
سایت خبرگزاری دنیای اقتصاد (25/10/1400) کم‌توجهی به اقتصاد پسماند در ایران، شماره خبر: 3834163، قابل دسترسی در: https://donya-e-eqtesad.
com/ سایت خبری محیط¬زیست ایران (02/04/1392) تولید زباله در جهان 450گرم در روز؛ در ایران یک کیلو، کد مطلب: 333.
قابل دسترسی در: www.
mohitzist.
ir الشوکی، سید یحیی (1383) بررسی عوامل مؤثر برمشارکت اجتماعی شهروندان در اداره امور شهر مورد منطقه 6 تهران، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران.
صابری¬فر، رستم (1389) «عوامل و مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تفکیک و تحویل زباله از مبدأ در شهر مشهد»، پنجمین همایش ملی مدیریت پسماند، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور مشهد.
صالحی، صادق (1400) «تأثیر سیاست‌گذاری‌ها در مدیریت پسماند خانگی (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تهران)»، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط¬زیست، دوره بیست¬وسوم، شماره 6، شماره پیاپی 109، صص 131-143.
عبدلی، محمدعلی (1379) طرح جامع بازیافت و دفع مواد زائد کشور، جلد اول، دفع و بازیافت مواد جامد در جهان، تهران، سازمان شهرداری¬های کشور.
علوی¬تبار، عیسی (1382) بررسی الگوی مشارکت شهروندان در اداره امور شهرها، جلد اول، تهران، سازمان شهرداری‌های کشور.
غیبشاوی، فاضل و دیگران (1400) «شهرنشینی، آلودگی آب و رشد اقتصادی در استان‌های ایران با رهیافت پانل فضایی»، مجله آب و فاضلاب، دوره سی¬ودوم، شماره 6، صص 48-57.
فوکویاما، فرانسیس (1386) پایان نظم؛ سرمایه اجتماعی و حفظ آن، ترجمه غلامعباس توسلی، تهران، حکایت قلم نوین.
قرجه‌لو، فرزانه و دیگران (1401) «بررسی وضعیت تفکیک از مبدأ پسماند شهری در شهر زنجان»، فصلنامه انسان و محیط¬زیست، شماره 60، صص 77-92.
کلمن، جیمز سمیوئل (1389) سرمایه اجتماعی: اعتماد، دموکراسی و توسعه،ترجمه کیان تاجبخش دیگران، تهران، شیرازه.
کوئن، بروس (1372) مبانی جامعه¬شناسی، ترجمه غلامعباس توسلی و رضا فاضل، تهران، سمت.
مرکز آمار ایران، گزيده نتايج سرشماري عمومي نفوس و مسكن 1395، www.
amar.
org.
ir مصطفی‌پور، کامبیز و عباس خدابخش (1399) «طراحی و تبیین الگوی اثربخشی سرمایه اجتماعی بر بازیافت زباله (مورد مطالعه: شهروندان شهر تهران)»، مطالعات جامعه‌شناختی (علمی- پژوهشی)، دوره بیست ¬و هفتم، شماره 2، صص 395-418.
موسوی، میرطاهر (1391) درآمدی بر مشارکت اجتماعی(با مقدمه‌ای از دکتر پرویز پیران)، تهران، جامعه¬شناسان.
نایبی، هوشنگ (1388) آمار توصیفی برای علوم اجتماعی، تهران، سمت.
نظارتی‌زاده، محمدرضا و دیگران (1401) «تبیین جامعه‌شناختی تأثیر سرمایه اجتماعی بر سازگاری اجتماعی (نمونه: ساکنان مجتمع‌های مسکونی شهر اصفهان)»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال سی¬وسه، شماره اول (پیاپی 85)، صص 159-188.
نظریان، اصغر (1374) جغرافیای شهری ایران، تهران، دانشگاه پیام نور.
نوابخش، مهرداد و معصومه نعیمی (1390) «تبیین عوامل اجتماعی مؤثر بر جلب مشارکت شهروندان در تفکیک و جمع¬آوری زباله‌های خانگی(مطالعه موردی: منطقه 13 شهرداری تهران)»، فصلنامه مطالعات شهری، شماره اول، ص 44.
هاشمیان، مریم (1390) عوامل مؤثر بر میزان مشارکت شهروندان در اداره امور مشهد، سومین کنفرانس برنامه¬ریزی و مدیریت شهری.
وریج کاظمی، رضا و دیگران (1400) «تحلیل و تبیین اجرای اصل حاکمیت قانون در جلب اعتماد عمومی و مشارکت اجتماعی با استفاده از رهیافت نظریه بازی‌ها»، فصلنامه (مقاله علمی- پژوهشی) جامعه‌شناسی سیاسی ایران، سال پنجم، شماره اول (پیاپی 17)، صص 80-114.
یزدان¬پناه، لیلا (1382) بررسی عوامل مؤثر بر مشارکت اجتماعی شهروندان هجده سال به بالای مناطق 22گانه شهر تهران، پایان¬نامه دکتری، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
Addo- Fordwuor, D., & Seah, S. (2022) Actors’ Involvement in Municipal Solid Waste Management by the Local Government: Lessons and Experiences from the Kumasi Metropolis, Ghana.
Alhassan, G.,N. & Etal (2020) Does life expectency , death rate and public health expenditure matter in sustaining economic growth under Covid-19: Emprical Evidence from Nigeria. Journal of Public Affairs.
Alhassan, H; Kwakwa, P.A; Owusu-Sekyere, E (2020) Households' source separation behaviour and solid waste disposal options in Ghana's Millennium City, Journal of Environmental Management, Volume 259, 1 April.
Adolphe-Appiah, K., Afful, A., & Osei-Tutu, H. (2022) Assessment of Belief Constructs to Support an Intervention in Municipal Solid Waste Separation at the Source in Low–Middle-Income Countries: Observations from the Greater Accra Region of Ghana. Recycling, 7(2), 17.
Appiah-Otoo, I; Song, N; Alex, O; Xingyuan Yao, A (2022) Crowdfunding and renewale energy development what dose the data say, International Journal of Energy Research, Volume46, Issue2, February.
Ara, S., Khatun, R., & Uddin, M. S. (2021) Urbanization challenge: Solid waste management in Sylhet City, Bangladesh. International Journal of Engineering Applied Sciences and Technology, 5(10), 20-28.
Batool, SyedaBatool, Chaudhry, Nawaz, Majeed, Khalid (2007) Economic potential of recycling business in Lahore, Pakistan. Waste Management 28 (2008) 294-298.
Bruno, J. M., Bianchi, E. C., & Sánchez, C. (2022) Determinants of household recycling intention: The acceptance of public policy moderated by habits, social influence, and perceived time risk. Environmental Science & Policy, 136, 1-8.
Buckinghum, Grega M., and Evans, P., Hazardous(2001). Waste Management, 2nded, New York, McGraw-Hill, 237-243.
Dahlen, Lisa et al. (2006) Waste Management, Comparison of Different Collection System for Sorted Household Waste in Sweden, http://www.elsvier.com.
Fadhullah, W., Imran, N. I. N., Ismail, S. N. S., Jaafar, M. H., & Abdullah, H. (2022) Household solid waste management practices and perceptions among residents in the East Coast of Malaysia. BMC public health, 22(1), 1-20.
Goh, E., Esfandiar, K., Jie, F., Brown, K., & Djajadikerta, H. (2022) Please sort out your rubbish! An integrated structural model approach to examine antecedents of residential households’ waste separation behaviour. Journal of Cleaner Production, 355, 131789.
Gudmann Knutsson, S., Asplund, T., Höst, G., & Schönborn, K. J. (2021) Public perceptions of waste management in Sri Lanka: A focus group study. Sustainability, 13(23), 12960.
Jha, K. K., Singh, H., & Choudhary, P. (2021) Automatic Waste Segregation System. Journal of Research in Engineering and Science, 9(1).
Matiiuk, Y., & Liobikienė, G. (2021) The impact of informational, social, convenience and financial tools on waste sorting behavior: Assumptions and reflections of the real situation. Journal of Environmental Management, 297, 113323.
Pedersen, J. T. S., & Manhice, H. (2020) The hidden dynamics of household waste separation: An anthropological analysis of user commitment, barriers, and the gaps between a waste system and its users. Journal of cleaner production, 242, 116285.
Rathore, P., & Sarmah, S. P. (2021) Investigation of factors influencing source separation intention towards municipal solid waste among urban residents of India. Resources, Conservation and Recycling, 164, 105164.
Sarkodie, S.A., Owusu, P.A., (2021) Impact of COVID-19 pandemic on waste management. Environ. Dev. Sustain. 23 (5), 7951–7960.
Singh, N., Tang, Y., Zhang, Z., Zheng, C., 2020. COVID-19 waste management: effective and successful measures in Wuhan, China. Resour. Conserv. Recycl. 163, 105071.
Tang, D., Shi, L., Huang, X., Zhao, Z., Zhou, B., & Bethel, B. J. (2022) Influencing Factors on the Household-Waste-Classification Behavior of Urban Residents: A Case Study in Shanghai. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19 (11), 6528.
U.S. EPA, Characterizing Waste in U.S EPA(ed) (2004) Guide for Industrial Waste Management, USA., EPA, 211-217.
Van Fan, Y., Jiang, P., Hemzal, M., Klemeˇs, J.J., (2021) An update of COVID-19 influence on waste management. Sci. Total Environ. 754, 142014.
Wang, B., Farooque, M., Zhong, R. Y., Zhang, A., & Liu, Y. (2021) Internet of Things (IoT)-Enabled accountability in source separation of household waste for a circular economy in China. Journal of Cleaner Production, 300, 126773.
Wang, S., Wang, J., Zhao, S., & Yang, S. (2019) Information publicity and resident’s waste separation behavior: An empirical study based on the norm activation model. Waste management, 87, 33-42.
Zhang, S., Hu, D., Lin, T., Li, W., Zhao, R., Yang, H. & Jiang, L. (2021) Determinants affecting residents’ waste classification intention and behavior: A study based on TPB and ABC methodology. Journal of Environmental Management, 290, 112591.